قضاوتي اقتصادي درباره يک تحول پزشکي- درماني

حسن قاضی‌زاده‌ی هاشمی وزیر بهداشت دولت یازدهم و دوازدهم پس از ۵ سال تصدی وزارت بهداشت، اخیراً استعفا کرد و استعفایش مورد موافقت ریاست محترم جمهور قرار گرفت. وی از وزرایی بود که هر از گاهی مواضعش با حاشیه‌های رسانه‌ای همراه می‌شد؛ از نظرش در مورد پورشه‌سوار بودن یک وزیر تا دفاع تمام‌قد از دولت با جمله‌ی «خودتان رای دادید، باید تحمل کنید»! اما علت استعفای قاضی‌زاده‌ی هاشمی چه بود؟! اگر چه برخی رسانه‌ها تلاش کردند کناره‌گیری او را به خاطر اختلاف‌نظر‌های سلیقه‌ای با محمدباقر نوبخت اعلام کنند، اما انتقادات به برنامه‌ی اصلی وی در دوران وزارت –یعنی طرح تحول سلامت- به قدری جدی بود که نگذارد دعوا به اختلاف سلیقه تقلیل یابد. دعوای اصلی بر سر میزان ردیف بودجه‌ی تخصیص داده شده به طرح تحول سلامت بود. انتقادات به طرح تحول سلامت صرفاً محدود به منتقدان دولت نشده و بسیاری از موافقان و حتی بدنه‌ی دولت نیز این طرح را ناکارآمد می‌دانند و معتقدند این طرح به نسبت پولی که در آن حیف‌و‌میل می‌شود، بازدهی چندانی نداشت. مثلاً مسعود پزشکیان، وزیر اسبق بهداشت و نماینده مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی از جمله منتقدانی است که به حضور در طیف سیاسی اصلاح طلبان این روز‌ها به شدت به مخالفت با ادامه اجرای طرح تحول سلامت برخاسته است و اجرای آن را از اساس اشتباه عنوان می‌کند.

این سیاست‌مدار اصلاح‌طلب می‌گوید: دولت تدبیر و امید بیش از سایر دولت‌ها برای بهداشت و درمان زمان و هزینه صرف کرد، اما چون در اجرای طرح تحول نظام سلامت علمی پیش نرفتند با شکست مواجه شدند. یکی از نقد‌های مهم این طرح بحث چندبرابر شدن تعرفه‌های پزشکی به خصوص در بخش دولتی است که همواره از سوی وزیر بهداشت رد می‌شد، اما شواهد چیز دیگری می‌گویند.

به نام بیمار، به کام پزشک

طبق یک بررسی میدانی، «پزشکان خانواده در ایران بیش از یک و نیم برابر درآمد سرانه دریافتی دارند. این میزان دریافتی بعد از تعدیل قیمت‌ها در طرح تحول سلامت است.» این در حالیست که قشر پرستاران، علیرغم ساعات کاری فشرده، حقوق ناچیزی را در برابر پزشکان دریافت می‌کنند. علاوه بر این، طرح تحول سلامت در تحقق هدف مهم دیگر خود، یعنی «کاهش هزینه درصد خانوار‌هایی که بخاطر دریافت خدمات سلامت دچار هزینه کمرشکن شده‌اند» نیز عملاً شکست خورده است؛ چرا که چندی پیش بر اساس مصوبه هیئت وزیران، دارو‌های ساخته شده برای بیماری‌های خاص، مزمن و صعب العلاج و دارو‌های مشمول یارانه از فهرست کالا‌های یارانه‌ای حذف شد.

علاوه بر این، گرچه در دفاع از این طرح همواره بر این نکته تاکید می‌شد که همه‌ی ایرانیان تحت پوشش بیمه‌ای قرار گرفتند، ولی کسانی که از دفترچه‌ی بیمه‌ی سلامت استفاده می‌کنند، به خوبی می‌دانند که این دفترچه فقط پاسخگوی بیماری‌های ساده –ماند سرماخوردگی- و دارو‌های عادی است و مشمول موارد تخصصی‌تر حوزه‌ی بهداشت و درمان –مانند مسائل مربوط به دندان‌پزشکی، بسیاری از خدمات مربوط به بارداری و زایمان و ... - نمی‌شود. در واقع اگر مشکل جدی‌ای برای بیمار به وجود آید، عملاً بیمه بودن و نبودن فرد دارای دفترچه تفاوتی ندارد.

محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه و سخنگوی دولت معتقد است: هرچند درمان امری استراتژیک است، دوستان وزارت بهداشت به دلیل کم تجربگی طرح تحول سلامت را بدون انجام پایلوت و با عجله در سراسر ایران و برای افراد فقیر و غنی به طور یکسان به اجرا درآوردند. ایرادی که نوبخت به این طرح وارد می‌داند، مشابه انتقادی است که در اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها به دولت گذشته وارد بود. در آن دولت نیز بالا در نظر گرفتن میزان یارانه –به نسبت هزینه‌های آن روز- و البته اجرای آن به طور سرانه و برای همه باعث شده بود تعهدات دولت بیش از میزان توانش بالا رود؛ این مسئله به چاپ پول و بروز تورم در سال‌های بعد انجامید.

اکنون این معضل نیز در قالب طرح تحول سلامت، برای دولت فعلی بروز کرده است. هزینه‌های بالا از جیب دولت که عمدتاً به جیب پزشکان رفت، ولی برای بیماران چندان آبی گرم نکرد، باعث شده تا طرح تحول سلامت، بیشتر به طرح تحول درآمد برای پزشکان تبدیل شود. اتفاقی که ممکن بود باعث استیضاح قاضی‌زاده‌ی هاشمی در مجلس شود. البته او اکنون خود زودتر استعفا داده، اما به نظر می‌رسد این استعفا نباید مانعی پیش‌روی پاسخ‌گویی طراحان طرح تحول سلامت باشد.